ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਚੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ‘ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ’

‘ਜਦੋਂ ਸੱਚ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਚੈਨਲਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ’

-ਮੁੱਢ ਤੇ ਜਨਮ-

ਪਿੰਡ ਦਾਨੇਵਾਲਾ! ਪੰਜਾਬ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵਸਿਆ ਪਿੰਡ ਦਾਨੇਵਾਲਾ। ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ, ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਦਾ ਪਿੰਡ। 24 ਜੂਨ 1965 ਨੂੰ ਬਾਪੂ ਗੁਰਭਾਗ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁਖਮੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮੇ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ । ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਸਕੂਲ ਪੰਜਾਬ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਨਾਭਾ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਬੋਹਰ ਦੇ ਡੀ. ਏ.ਬੀ. ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੀ ਏ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਅਤੇ ਪੁਲਿਟੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ’ਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਐੱਮ ਏ ਪੁਲਿਟੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਕੀਤੀ। ਕਾਲਜ ਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਐਨ. ਡੀ. ਏ. ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇੰਟਰਵਿਊ ’ਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਬੀ ਏ ਦੌਰਾਨ ਯੂ. ਪੀ. ਐੱਸ. ਸੀ. ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵੀ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਕਾਲਜ ਚ ਬਤੌਰ ਸਰਗਰਮ ਸਟੂਡੈਂਟ ਲੀਡਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਿਚਰੇ ਅਤੇ ਅਹਿਮ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੇ ਵੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਰਹੇ। ਬੀਏ ਕਰਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮੌਕੇ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਟਾਟਾ ਗਰੁੱਪ ’ਚ ਨੌਕਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੜਾਈ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। -ਥੀਏਟਰ ਤੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ-

ਨਾਭੇ ਪੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਥੀਏਟਰ ਅਤੇ ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਪ੍ਰਯੋਗਿਤਾਵਾਂ ’ਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਕਰੌਨੀਕਲ’ ਵਿੱਚ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਲਿਖਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ, ਜੋ ਕਾਲਜ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਸ ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਅਤੇ ‘ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ’ ਅਤੇ ‘ਫ਼ਰੰਟ ਲਾਈਨ’ ਵਰਗੀਆਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਰਿਹਾ। -ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ-

1989-90 ’ਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਹਾਊਸਜ ਨਾਲ ਬਤੌਰ ਫਰੀਲੈਂਸ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆਂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ’ਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀਆਂ ’ਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਵੀ ਨਿਭਾਇਆ। 1995 ’ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੱਲਿਨੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਸਰਗਰਮ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਨੱਲਿਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ’ਚ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ‘ਇਨਵੈਸਟੀਗੇਸ਼ਨ ਜਰਨਲਿਜ਼ਮ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ , ਜਿਸ ’ਚ ਦੱਖਣੀ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਦੇਹ ਵਪਾਰ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਧੀਆਂ, ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਹੋਰਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਚੌਲ ਲਿਆ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐੱਫ਼ ਸੀ ਆਈ ਦੇ ਚੌਲਾਂ ’ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਗੁਦਾਮਾਂ ’ਚ ਭੇਜਣਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਆਦੀ ਵਾਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਘਾਹ ਤੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਣ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। -ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-

2000 ’ਚ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਵਿੱਚ ਬਤੌਰ ਸਪੈ‌ਸ਼ਲ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਹਿਮ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਟੀ ਵੀ ਦੇ ਪਰਦੇ ’ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਸਰਬਜੀਤ ਓਖਲਾ ਨੇ ਵੀ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਵਿਚ ਕਮਾਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਭਰਤਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ ਦੀ ਕਹਿਰੀ ਅੱਖ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ ਵਿਚ ਟਿਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਦੌਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਰਸ਼ਕ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਖ਼ਬਰ ਕੱਢ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ’ਤੇ ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇੰਡਸਟਰੀ ਨੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਤੋਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ 24 ਘੰਟੇ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ ਨੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ’ਤੇ ਆਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਹੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਜਰਨਲਿਜ਼ਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ‘ਚਾਚਾ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ ਮੁਢਲੇ ਦੌਰ ’ਚ ਬੇਬਾਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ, ਪਰ 2003 ’ਚ ਹੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੀ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲ ਐਸਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਚੈਨਲ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਤੋਂ ‘ਕੈਪਟਨ ਟੂਡੇ’ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਸਮੇਤ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਟੀਮ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਚੈਨਲ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। -ਨੱਲਿਨੀ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚੈਨਲਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ-

ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਮੁੜ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨੱਲਿਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚੈਨਲ ‘ਆਖੋਂ ਦੇਖੀ’ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਈ 2004 ’ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਰਜਤ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ‘ਇੰਡੀਆ ਟੀ ਵੀ’ ਚੈਨਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਵੀ ਇਸ ਚੈਨਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਤੰਬਰ 2005 ’ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਕਾਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ’ਚ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵੀ ਛਾਪੀ, ਜਿਸ ’ਚ ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੈਨਲ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ’ਚ ਫ਼ੀਲਡ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੱਢੀਆਂ ਖ਼ੋਜੀ ਅਤੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। -ਡੇ ਐਂਡ ਨਾਈਟ ਚੈਨਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼-

ਅਗਸਤ 2011 ’ਚ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਚਰਚਿਤ ਚੈਨਲ ‘ਡੇ ਐਂਡ ਨਾਈਟ’ ਨੂੰ ਬਤੌਰ ਖ਼ੋਜੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਉਹ ਦੌਰ ਵੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ’ਚ ਯੂ ਟਿਊਬ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਆ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਵੱਲੋਂ ਸਤਾ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੱਸ ਪਰਮਿਟ ਅਤੇ ਨਜਾਇਜ਼ ਮਾਈਨਿੰਗ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵੀ ਜੱਗ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀਆਂ। ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਥਿਤ ਵਕਾਰੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ੀ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਬਾਦਲ ਅਤੇ ਮਜੀਠਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਅਸਫਲ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ‘ਡੇ ਐਂਡ ਨਾਈਟ’ ਦੇ ਯੂ ਟਿਊਬ ਚੈਨਲ ਤੇ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਬਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਤੇ ਏਕਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ‘ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਚੈਨਲ’ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਦੇ ‘ਡੇ ਐਂਡ ਨਾਈਟ ਚੈਨਲ’ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੋਈ 350 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੱਤਰਕਾਰ , ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ , ਕੈਮਰਾਮੈਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੀਕਲ ਕਾਮੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਤੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋ. ਵੱਡਾ ਹਮਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। -ਕਾਰਵਾਂ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ-

ਡੇ ਐਂਡ ਨਾਈਟ ਬੰਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਸਤ 2013 ਚ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ’ਚ ਬਤੌਰ ਮਾਲਵਾ ਇੰਚਾਰਜ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਰਾਸ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਨੋਇਡਾ ਵਿਖੇ ‘ਏਸ਼ੀਅਨ ਫ਼ਿਲਮ ਐਂਡ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ’ ਅਕੈਡਮੀ ’ਚ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਪੜਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਮੂਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੁਰਨਾ ਫੁਰਿਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਨਲਾਈਨ ਲਾਈਵ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਮੰਚ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। -ਰੇਡਿਓ ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ-

ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਮਦਦ ਤੋਂ ਸੀਮਤ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 2014 ’ਚ ‘ਰੇਡੀਓ ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਨੂੰ ਐਪ ’ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਨਲਾਈਨ ਰੇਡੀਓ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਖੇ ਇਸ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਟੂਡੀਓ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੇ ਸਟੀਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਰਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ਮ੍ਹਾਦਾਨ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੇ ਰੂ-ਬਰੂ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ’ਚ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਯਾਦ ਦੁਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ’ਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰੇਡੀਓ ਨੂੰ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦੇਣ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹੌਸਲੇ ਸਦਕਾ ਅੱਜ ਇਹ ਰੇਡੀਓ 9 ਵੇਂ ਸਾਲ ’ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ।

-ਕੁਝ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਕੌੜੇ ਤਜ਼ਰਬੇ-

ਆਪਣੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਕੌੜੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਪਿਟਾਰਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਈਂ ਫਿਰਦਾ ਹੈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਹੋਣ ’ਚ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ, ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਚਲਾਉਣ ’ਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੂੰਜੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤਾਂ ਸੀ ਹੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੋਜ਼ਮੱਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਣ ’ਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਦਿੱਕਤਾਂ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ, ਪਰ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਸ਼ਨ ਦੀ ਯਾਨੀ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਚੈਨਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਡੁੱਬੀ। ਸੰਨ 2000 ’ਚ ‘ਸਟਾਰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ’ ਵੱਲੋਂ ‘ਤਾਰਾ ਚੈਨਲ’ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਕੀਤਾ , ਜਿਸ ’ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀਮਾਨੀ ਪੁਲਿਸ ਹਸਤੀ ਕਿਰਨ ਬੇਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੋਸਟ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਚੈਨਲ ਨੇ ਬਹੁਤ ਮਿਆਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਅੰਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਟਾਰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਰਗੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਘਾਟੇ ਵਾਲਾ ਸੌਦਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਹੱਥ ਪਿਛਾਂਹ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਚੈਨਲ ਇੱਕ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਦਫ਼ਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ ‘ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ’ ਹੋਂਦ ’ਚ ਆਇਆ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਕ ਚੈਨਲ ਸੀ। ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਮੋਟੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਇਹ ਚੈਨਲ ਵੀ ਕਦੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਮਾਲ ਰੋਡ ਤੇ ਆ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਜਲ ਸਮਾਧੀ ਲੈ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ’ਚ ਫਿਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ ‘ਤਾਰਾ ਚੈਨਲ’ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਹੀ ‘ਜੀ ਚੈਨਲ’ ਵੱਲੋਂ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਚੈਨਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ‘ਅਲਫਾ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ’ ਹੋਂਦ ’ਚ ਆਇਆ, ਜਿਸ ’ਚ ਅੱਧੇ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਦੇ ਦੋ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਬੁਲਿਟਿਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ‘ਅਲਫਾ ਪੰਜਾਬੀ’ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ’ਚ ਆਪਣੀ ਪੈਂਠ ਬਣਾਉਣ ’ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਕੇਬਲ ਅਪ੍ਰੇਟਰ ਨੇ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਵਰਲਡ ਚੈਨਲ’ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਜਿੰਦਾ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ, ਪਰ ਇਸ ਚੈਨਲ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਬਿੰਦਰ ਨਰਾਇਣ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਲਾਈਵ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕਰਾਰ ਐੱਸ. ਜੀ. ਪੀ. ਸੀ. ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜੋ ਬਾਅਦ ’ਚ ਰਬਿੰਦਰ ਨਰਾਇਣ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਈ. ਟੀ. ਸੀ. ਤੇ ਫਿਰ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਵਾਲੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਚੈਨਲ ‘ਪੀ ਟੀ ਸੀ’ ਨਾਲ ਇਕਰਾਰ ਕਰਨ ’ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ‘ਪੀ ਟੀ ਸੀ’ ਨੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਹੋਰ ਚੈਨਲ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ’ਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ , ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਐੱਸ ਪੀ ਵੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ 24 ਘੰਟੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਚੈਨਲ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ 2002 ਦੀ ਮਾਘੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੱਕ ਲਿਆਂਦਾ। ਇਹ ਚੈਨਲ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਚ ਆਪਣੀ ਪੈਂਠ ਬਣਾ ਲਈ। ਇਸ ਚੈਨਲ ਦੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ’ਚ ਚੰਗੀਆਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਮਰਾ ਕਿੱਟ ਅਤੇ ਕੈਮਰਾਮੈਨ ਵੀ ਚੈਨਲ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਨ। ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ‘ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ’ ਨੇ ਵੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਬੁਲਿਟਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ‘ਅਲਫਾ’ ਨੇ ਵੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਬੁਲਿਟਿਨ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ’ਚ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ‘ਜੀ ਚੈਨਲ’ ਵੱਲੋਂ ‘ਅਲਫਾ ਪੰਜਾਬੀ’ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਐਡੀਟਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਦੇ ਮਾਲਕ ਵੱਲੋਂ ‘ਜੀ ਚੈਨਲ’ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੂੰ ਰੁਕਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ 2002 ਦਾ ਉਹ ਦੌਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਟੌਹਰ ਸੀ ਤੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਸਫ਼ਾਂ ਚ ਚੰਗੀ ਆਓ ਭਗਤ । ਇਸੇ ਚਮਕ ਦਮਕ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਨੇ ਐਨ ਆਰ ਆਈ ਚੈਨਲ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਤੇ 25-25 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਲੈ ਕੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸੌੜੀ ਰੀਤ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਗੰਦਗੀ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ’ਚ ‘ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ’ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ ਵੀ ਇਸੇ ਗੰਦਗੀ ’ਚ ਲਿੱਬੜ ਗਏ। ਏਨਾ ਦਿਨਾ ’ਚ ਹੀ 1998 ’ਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਡੀ ਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਟ ਵੇਚਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰਾਂ ਨੇ ਗੈਰ ਢੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਲਾਟਾਂ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਕਵਰੇਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਮਲਾਈ ਛਕੀ। 2007 ’ਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੋਟੇ ਕੇਬਲ ਆਪ੍ਰੇਟਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਪੱਧਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕੇਬਲ ਕੰਪਨੀ ਹੋਂਦ ’ਚ ਆਈ , ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲਾਂ ਦਾ (ਬਿਨਾਂ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਤੋਂ) ਸੰਘ ਘੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਚਿੱਟ ਫ਼ੰਡ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ‘ਪੀ7 ਪੰਜਾਬੀ’ ਜਾਂ ‘ਸੀ ਐਨ ਈ ਬੀ’ ਹੋਣ ਜਾਂ ਫਿਰ ‘ਏ ਬੀ ਪੀ’ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ ਹੋਵੇ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। 2012 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ /ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਕੰਧਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕੰਵਰ ਸੰਧੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ’ਚ ‘ਡੇ ਐਂਡ ਨਾਈਟ’ ਚੈਨਲ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਕੇਬਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਤੇ ਇਸ ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਚੈਨਲ ਵੀ 2013 ’ਚ ਦਮ ਤੋੜ ਗਿਆ। ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਟੂਡੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਸਿਆਸੀ ਗੰਦ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਗੰਦਗੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿਚ ਬੜਾ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ। ਫਾਸਟ ਵੇ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪੂਰੇ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾਇਆ। ਪੀਬੀਸੀ, ਪੀਬੀਐਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੈਨਲ ਸਿਆਸੀ ਤੁਅੱਸਵਬਾਜੀ ਵਿਚ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਨਿਊਜ਼ ਵਿਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜੇਕਰ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਖ਼ਬਰ ਚਲਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨੈੱਟਵਰਕ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਕਹਿਰ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਪੱਧਰ ਤੇ ਰਵੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ‘ਗੋਦੀ ਮੀਡੀਆ’ ਦੀ ਟਰਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ। ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਹਮ ਬਿਸਤਰ ਮੀਡੀਆ’ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਬਿਊਰੋਕਰੇਟਸ, ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਵਾਲੇ ਇਕ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸਲਾਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। -ਪਰਿਵਾਰ-

ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ, ਧਰਮਪਤਨੀ ਕਰਮਪਾਲ ਕੌਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਬੇਟੀ ਹੈ ਆਸ਼ਮਨ ਕੌਰ।

ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਵਰਗਾ ਵਿਆਕਤੀ , ਕਈ ਸਾਰੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਕਮੀਆਂ ਹਰ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗਲਤੀਆਂ ਵੀ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਪਰ ਮੈਂ ਇਥੇ ਕਮੀਆਂ ਦੀ ਬਜਾਇ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਵਰਗੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿਣਗੇ।

ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਕੀਦਾ 8146001100

ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਧਾਕ ਜਮਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ‘ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ’

ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਕੰਗਾਰੂਨਾਮਾ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤਹਿ ਕੀਤਾ ‘ਗੁਰਸ਼ਮਿੰਦਰ ਨੇ’

ਕਕਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਕਈ ਵਾਰੀ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ’ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪ ਚੁਣਦਾ ਹੈ, ਡਿੱਗਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੜੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਆਂਢ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਕੋਈ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਦੀ ਡਿੱਗਰੀ ਹੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱਛਾ ਤੇ ਪਾਏਦਾਰ ਕੰਮ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀਆਂ ਡਿੱਗਰੀਆਂ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਝੰਡੇ ਗੱਡ ਦੇਵੇ, ਅੱਜ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਆਪਾਂ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਜਬੂਰਨ ਬਣੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ‘ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ’ ਦੀ।  ਮੁੱਢ ਤੇ ਪੜਾਈ-

ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਹਵਾ ਚੱਲੀ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕਲਚਰ ਆਪਣੀ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ। 1969 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਿਰਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਸੁਮਲਕਾਣਾ ਵਿਚ ਗੁਰਸ਼ਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸ.ਰਘਵੀਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਤੇ ਮਾਤਾ ਇੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਸਾਂਵਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਗੁਰਸ਼ਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਨਾਮ ‘ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ’ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭੇੜ ਚ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਦਾਦਾ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬਾਗ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਅੰਗੂਰਾਂ, ਸੰਗਤਰਿਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਜਵਾਕ ਸੀ ਮਿੰਟੂ ਤਾਂ ਕਰਕੇ ਘਰ ਦਿਆਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਮੁੱਢਲੀ ਪੜਾਈ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇਸੁਮਲਕਾਣਾ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਕੀਤੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਕਾਲਾਂਵਾਲੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਮਸਾਂ ਸਾਢੇ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਘਰਦਿਆਂ ਦੀ ਖੁੱਲ ਸੀ ਕਿ ਗ਼ੈਰਕਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਸਹੀ ਪਰ ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਟਰੈਕਟਰ ਚਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ, ਪੜਾਈ ਦਾ ਮੀਡੀਆ ਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਮੀਡੀਅਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਮੀਡੀਅਮ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੱਤਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਚੋਣਵਾਂ ਵਿਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਉੱਧਰ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ, 1983-84 ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਬੱਸਾਂ ਭੰਨਣ ਲੱਗ ਪਏ, ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੜਾਈ ਵਿਚ ਫਾਡੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਜੋਤਸ਼ੀ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਦੇਖਦਾ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੱਸਦਾ, ਉਹ ਚੰਗੇ ਚੋਖੇ ਰੁਪਏ ਕਮਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਮਿੰਟੂ ਸਦਾ ਉਸ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰਦਾ ਤੇ ਅਖੀਰ ਸੱਚ ਜਾਣਨ ਲਈ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਜੈਪੁਰ ਵਿਚ ਜੋਤਸ਼ੀ ਦੀ ਪੜਾਈ 'ਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਜੋਤਸ਼ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਪੜਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਤੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਇਕ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਪੰਡਤ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਜੋਤਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਿੱਤਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਖ਼ੁਦ ਇਸ ਦੇ ਮਗਰ ਲੱਗ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵਹਿਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਭਣਵਈਏ ਨਾਲ ਗੈਸ ਏਜੰਸੀ ਸੀ ਸਾਂਭਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਉਹ 1987 ਚ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਫ਼ਰਕ’ ਲਿਖ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਨੀਵਾਲੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਪਤਾਹਿਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ‘ਮੁੱਖਪਾਲ’ ਵਿਚ ਛਪਿਆ ਸੀ।

-ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਜਵਾਨੀ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਤੇ ਵਿਆਹ-

ਸਾਂਵਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਬੜਾ ਹੀ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਜਵਾਕ ਸੀ। ਘਰਦਿਆਂ ਦਾ ’ਕੱਲਾ-’ਕੱਲਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ, ਘਰਦਿਆਂ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੁੱਟੀ ਸੀ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬਲਦ ਵਾਂਗ ਜੋਤ ਦੇ ਸਨ। ਜਮਾਂ ਤਰਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਕੱਚੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਪੰਡ ਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ, ਟਰੈਕਟਰ ਚਲਾਉਣਾ ਆਦਿ ਆਦਿ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਦਿਲੀ ਵੀ ਜਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਫੁੱਟਬਾਲ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ  ਸੀ। ਮੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਫੁੱਟਬਾਲ ਵੀ ਖੇਡਦਾ ਤੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਟਰੱਕ ਵੀ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। 22 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 1991 ਵਿਚ ਖੁਸ਼ਵੰਤਪਾਲ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। 

-ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਕੰਮ-

1996 ਵਿਚ ਦੋਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ, ਜੰਟਾ ਸਿੰਘ, ਪਟਵਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਾਲਾਂਵਾਲੀ ਵਿਚ ਸਹਾਰਾ ਕਲੱਬ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੇ ਸਹਾਰਾ ਕਲੱਬ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਈ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵੀ ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਇਹ ਸੇਵਾ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਪੰਜ ਵੈਨਾਂ ਇਹ ਕਾਰਜ ਅੱਜ ਵੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਡਾਲਰ ਦੀ ਇਕ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਸਰਬੱਤ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਦਾ ਕੀੜਾ ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਵੀ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ (ਸਟੂਡੈਂਟਸ) ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਮਿਸ ਕਾਲ ਸਿਸਟਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਲ ਬੜੀ ਮਹਿੰਗੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ 60 ਡਾਲਰ ਮਹੀਨਾ ਤੇ ਫ਼ੋਨ ਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਮਹੀਨਾ ਕਾਲਾਂ ਮੁਫ਼ਤ ਸਨ, ਕੋਈ ਵੀ ਮਿਸ ਕਾਲ ਕਰੇ ਤੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁੜ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ‘ਵਨ ਮੈਨ ਆਰਮੀ’ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਹ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ। -ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਜਾਣਾ-

2007 ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਰਸਤੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਆਈਲਟਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਓਐਸਡੀ ਰਹੇ ਸੰਦੀਪ ਸੰਧੂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮਾਈਗਰੇਸ਼ਨ ਏਜੰਟ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਫਾਈਲ ਲਗਾਈ ਤੇ ਸਿੱਧੀ ਹੀ ਪੀਆਰ ਲੱਗ ਗਈ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ‘ਐਡੀਲੇਡ’ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਚੱਲੇ ਗਏ। ਮਿੰਟੂ ਦੇ ਸਾਂਢੂ ਸਾਹਿਬ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ (ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਰਹੇ) ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ ਤੀਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਦਿਮਾਗ਼ ਦਾ ਲਾਭ ਇੱਥੇ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਨਿੱਤ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਸਲਵੱਟੇ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਚੈਨਲ ਦੇਖਣ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਘੱਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। 2000 ਡਾਲਰ ਦੀ ਡਿਸ਼ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਏਨੇ ਰੁਪਏ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤਾਂ ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ 650 ਡਾਲਰ ਦੀ ਡਿਸ਼ ਮਿਲ ਗਈ ਤੇ ਰਿਵਰਲੈਂਡ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਡਿਸ਼ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਡਿਸ਼ ਲਾਉਣਾ ਬੜਾ ਜੋਖ਼ਮ ਭਰਿਆ ਕੰਮ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਗਨਲ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਤਕਨੀਕੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਡਿਸ਼ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਫ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ 650 ਡਾਲਰ ਦੀ ਡਿਸ਼ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਵਜੋਂ 650 ਡਾਲਰ ਦੀ ਹੀ ਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣ ਗਈ। ਬਥੇਰਾ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਰੁਪਏ ਲੈ ਲਿਆ ਕਰੋ ਪਰ ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਦੋਸਤੀ ਖੱਟੀ ਤੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। 

-ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮੀ-

ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੂੰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਿਕਲਦਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਲਬਰਨ ਤੋਂ ਇਕ ‘ਇੰਡੋ ਟਾਈਮਜ਼’ ਨਾਮ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਮੁਫ਼ਤ ਹੀ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਜੇਕਰ ਦੂਰ ਭੇਜਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਡਾਕ ਖਰਚਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਇੰਡੋ ਟਾਈਮਜ਼ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਡਾਕ ਖਰਚਾ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਡਾਕ ਖਰਚਾ ਦੇਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ‘ਪੰਜਾਬ ਟਾਈਮਜ਼’ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਡਾਕ ਖਰਚਾ ਮੰਗਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਮਨਜੀਤ ਬੋਪਾਰਾਏ ਨੇ 2008 ਵਿਚ ‘ਦਾ ਪੰਜਾਬ’ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਮਨਜੀਤ ਬੋਪਾਰਾਏ ਨੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ‘ਦਾ ਪੰਜਾਬ’ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ‘ਸਬ ਐਡੀਟਰ’ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ, ਇਸ ਅਖਬਾਰ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਨਰਸਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ । ਮਿੰਟੂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘ਮੈਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਇੱਲ ਤੇ ਕੁੱਕੜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਬਤੌਰ ਸਬ ਐਡੀਟਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਹਰ ਪੱਖ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਬਣਾਇਆ’। ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ‘ਦਾ ਪੰਜਾਬ’ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸਬ ਐਡੀਟਰ ਬਲਜੀਤ ਖੇਲਾ ਸਨ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਅਮਰਜੀਤ ਖੇਲਾ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ। ਇਹ ਅਖਬਾਰ ਬਰਨਾਲਾ ਤੋਂ ਤਰਕਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਅਮਿੱਤ ਮਿੱਤਰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਭੇਜਦੇ ਸਨ। -ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ-

ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ‘ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ’ 2005-06 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 2008-09 ਤੱਕ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਵਿਚ ਸਥਾਪਤੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਦਾ ਕਾਇਲ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। 2009 ਤੋਂ ਹੀ ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਮੁੜ ਰੇਡੀਓ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ। 2011 ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਤੌਰ ਤੇ ‘ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ’ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉੱਧਰ ਰਿਵਰਲੈਂਡ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਡਿਸ਼ ਲਾਉਣ ਡੀ ਸੇਵਾ ਜਾਰੀ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਮਿੰਟੂ ਦੀ ਇਸ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ‘ਫੋਕਸ ਟੈੱਲ’ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਜੁਆਇਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਮਿੰਟੂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਚੋਖੇ ਡਾਲਰ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੇ। ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਕਰਨੇ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਰੇਂਜ ਦਾ ਬੜਾ ਜੋਖ਼ਮ ਸੀ, ਰੇਂਜ ਲੈਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕੋਠੇ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਪੌੜੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਕਈ ਸਾਰੇ ਪਾਪੜ ਵੇਲਣੇ ਤੇ ਰੇਂਜ ਫੜਨੀ ਤੇ ਰੇਡੀਓ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਨੇ। 10 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਕਾਰਾਂ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ। ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣੀ।  -ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਕਦਮ ਰੱਖਣਾ-

ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਆਸਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਫਰਵਰੀ 2013 ਵਿਚ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ’ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਏਨਾ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ ਕਿ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਹਰ ਇਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਮੁਫ਼ਤ ਕਾਪੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਵੀ ਹਰਬੰਸ ਬੁੱਟਰ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢਿਆ ਹੈ। ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ’ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਹੀ ਪੜਾ ਰਹੇ ਸਨ, 10 ਹਜਾਰ ਕਾਪੀ ਹਰ ਐਡੀਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਕਲਦੀ ਸੀ। ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਕਦੇ ਮਿਲਦਾ ਕਦੇ ਨਾ ਮਿਲਦਾ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਘਾਟਾ ਪੈਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਸੀ। ਪਰ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਏਨੇ ਵਿਚ ਕੋਵਿਡ ਆ ਗਿਆ। ਕੋਵਿਡ ਕਰਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਅਖ਼ਬਾਰ ਛਾਪਣੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਹੁਣ ਹੋਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ’ ਵੀ ਆਨ ਲਾਈਨ ਹੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ 24 ਘੰਟੇ ਅੱਪਡੇਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।  -ਪੇਂਡੂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ-

ਜਦੋਂ ਯੂ ਟਿਊਬ ਤੇ ਹਾਲੇ ਵਲੌਗ ਦਾ ਕੋਈ ਚਲਣ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਿੰਟੂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਯੂ ਟਿਊਬ ਚੈਨਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਬਰੋਕਨ ਹਿੱਲ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਇਕ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਇਹ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੇਖੀ ਤਾਂ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਜਾਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸ਼ੂਟ ਕੀਤਾ ਤੇ ਯੂ ਟਿਊਬ ਤੇ ‘ਪੇਂਡੂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਨਾਮ ਦਾ ਚੈਨਲ ਬਣਾ ਕੇ ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਅੱਪਲੋਡ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ। ‘ਪੇਂਡੂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਏਨਾ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਦੇ 15.50 ਮਿਲੀਅਨ ਵਿਊਅਰਜ਼ ਹਨ। ਇਸ ਚੈਨਲ ਵਿਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਰਾਤਾਂ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀਡੀਓ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਚਰਚਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। -ਕਿਤਾਬਾਂ-

ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੇ ਕਈ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ ਛਪੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਨਿਕਲੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ‘ਕੈਂਗਰੂਨਾਮਾ’। ਇਸ ਦੇ ਪੰਜ ਐਡੀਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਛਪ ਗਏ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿਚ ਇਕ ਐਡੀਸ਼ਨ ਛਪ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਹੁਣੇ ਹੀ ਕਰਨ ਭੀਖੀ ਵੱਲੋਂ ਐਡੀਸ਼ਨ ਛਾਪਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਛਾਪਣ ਲਈ ਲਵਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਤਰਜਮਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਡਾਇਰੈਕਸ਼ਨ ਹੇਠ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਕੂਕਾਬਾਰਾ’ ਵੀ ਨਿਕਲਿਆ। ਉਹ  ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਚਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਸਾਊਥ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਹੈ। ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਹੇਠ ਹੋਣਗੀਆਂ। -ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ-

ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਮਿ‌ਲਿਆ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ‘ਗਵਰਨਰ ਐਵਾਰਡ’ ਦਾ ਵਧਾ ਵਿਕਾਰ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਇਹ ਐਵਾਰਡ ਹਾਸਲ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।  -ਧਮਕੀਆਂ ਕੋਰਟ ਕੇਸ-

ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਸੀ, ਕਈ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲਿਖਦਾ ਤਾਂ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਨਾਮ ਲਿਖ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਰੇ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਈਆਂ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਵਾਰਨਿੰਗ ਦੇ ਕੇ ਮਾਨਯੋਗ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਛੱਡਿਆ, ਬਾਕੀਆਂ ਵਿਚ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪੌਪ ਗਾਇਕ ਹਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਹੋਈ ਸੀ, ਉਸ ਵਿਚ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਤਾਂ ਹਨੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਗ਼ੁੱਸਾ ਕਰ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਾਰੀਆਂ ‌ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੀਆਂ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਟੜਵਾਦ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਠੱਗੀਆਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਪਰਦੇ ਫਾਸ਼ ਕੀਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਕਈ ਸਾਰੇ ਗਰੁੱਪ ਹਨ ਜੋ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਾਂ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਤਲ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ‘ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਤੇ ਬੇਗਾਨੇ ਮੋਢੇ’ ਇਸ ਤੇ ਵੀ ਗ਼ਲਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਡਾ. ਹਰਸ਼ਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਵਜੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਇਕ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾ‌ਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਇਆ ਇਸ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਆਰਟੀਕਲ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ‘ਕਿਹੜੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹਰਸ਼ਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। 50 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।  -ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਮੀਡੀਆ-

ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ‘ਇੰਡੋ ਪੰਜਾਬ’ ਨਾਮ ਦਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, (ਇਸ ਨਾਮ ਤੇ 2010 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ‘ਇੰਡੋ-ਪੰਜਾਬ’ ਨਾਮ ਦਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਆਰ ਐਨ ਆਈ ਤੋਂ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।) ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਾਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ‘ਪੰਜਾਬ ਟਾਈਮਜ਼’ ਕੱਢ ਰਹੇ ਹਨ, ‘ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਇਰਲ’ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ’ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਕੱਢ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 24 ਘੰਟੇ ਸੱਤੇ ਦਿਨ ‘ਹਰਮਨ ਰੇਡੀਓ’ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ‘ਹਾਂਜੀ ਰੇਡੀਓ’ ਵੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਸਿਆਂ ਦਾ ‘ਕੌਮੀ ਅਵਾਜ਼’ ਵੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜੀਤ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਮਰਜੀਤ ਖੇਲਾ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਡਨੀ ਤੋਂ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਅਜੀਤ ਲਈ ਹਰਕੀਰਤ ਸੰਧਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਲਬਾਰਨ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ‌ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਲਈ ਤੇਜਸਦੀਪ ਸਿੰਘ ਅਜਨੌਦਾ, ਤੇ ਹੋਰ ਮੀਡੀਆ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਪ੍ਰੀਤ ਸੁਨਾਮ, ਮਨਦੀਪ ਸੈਣੀ ਅਤੇ ਅਜੀਤ ਲਈ ਪਰਮਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਸਬੇਨ ਤੋਂ ਹਰਜੀਤ ਲਸਾੜਾ, ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਕੋਹਲੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ , ਐਡੀਲੇਡ ਤੋਂ ਅਜੀਤ ਲਈ ਗੁਰਮੀਤ ਵਾਲੀਆ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। -ਪਰਿਵਾਰ-

127 ਡਾਲਰ ਤੇ 2 ਅਟੈਚੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਗਏ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਇਕ 20 ਕਮਰਿਆਂ ਦਾ ਮੋਟਲ ਆਪਣਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, 120 ਏਕੜ ਵਿਚ ਅੰਗੂਰਾਂ ਸੰਗਤਰਿਆਂ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਹੈ। 28 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮੁਲਕਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਦੀ ਪਤਨੀ ਖੁਸ਼ਵੰਤਪਾਲ ਕੌਰ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਹੈ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਅਨਮੋਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਸੈਮੀ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਪੜਦਾ ਹੈ। 43 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੀ ਪੜਾਈ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਬੇਬੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਥਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।  ਸੋ ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਜਾ ਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਵੀ ਕਮਾਇਆ। ‘ਵੰਡ ਛਕੋ’ ਨਾਮ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਨਾਲ ਯੂ ਟਿਊਬ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਰਹਿਣ ਲਈ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਮੁਲਕ ਹੈ, ਪਰ ਜੋ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਲੀਗਲ ਤੌਰ ਤੇ ਆਵੇ। ਜਿਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮਾਹਰ ਹੈ ਉਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਕਾਮਯਾਬ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਚੰਗੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਮੈਂ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ... ਆਮੀਨ!!

ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਕੀਦਾ 8146001100

ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਨਿਰਪੱਖ ਲਿਖ ਕੇ ਕਈ ਸੰਕਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਵਾਲਾ ‘ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’

ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿਰਪੱਖ ਥਾਂ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ

ਦਸ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਗਿਆਤਾ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਕੀਤੀ, ਜੋ 1864 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਆਈ, ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਏ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੰਗਾਲੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਰਦਾਰ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਪਹਿਲੀ ਫਰਵਰੀ 1881 ਨੂੰ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੇ ਸਪਤਾਹਿਕ 'ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। (ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, 29 ਦਸੰਬਰ, 1975)। ਡਾ. ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਪੱਖ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਥਾਂ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਪੱਕੇ ਪੈਰ ਜਮਾ ਲਏ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੰਕ ਵਿਚ 'ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ' ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਇਉਂ ਦੱਸੀ ਗਈ, ''ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਸਦਾ ਲਈ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵਿਕਸਤ ਵਰਗ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਕਰੇਗਾ।'' ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ, '''ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਦਾ ਅਗਲੇਰਾ ਮਨੋਰਥ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਦੇ ਉਚੇਰੇ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।'' ਫਲਸਰੂਪ ਪਾਠਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹੋਰ ਸਮਕਾਲੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਪੂਰਨ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿਚ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਸਕਰਣ ਤੋਂ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਕੇਵਲ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਇਕ ਦਿਨ ਅਖ਼ਬਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਅਨਾਰਕਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਿੱਚ ਛਪਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਬੁੱਧਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਦਿਨ ਹੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1886 ਵਿਚ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਭਾਵ ਬੁੱਧਵਾਰ ਤੇ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਦੇ ਦਿਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। 1898 ਵਿਚ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਭਾਵ ਮੰਗਲਵਾਰ, ਵੀਰਵਾਰ ਅਤੇ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। 9 ਸਤੰਬਰ 1898 ਨੂੰ ਮਜੀਠੀਆ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ 23 ਜੂਨ 1895 ਨੂੰ ਲਿਖੀ ਵਸੀਅਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਪਿੱਛੋਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਨਿਗਾਹਬਾਨੀ ਲਈ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵੀ.ਐਨ. ਦੱਤਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ: ਏ ਵਿਟਨੈੱਸ ਟੂ ਹਿਸਟਰੀ' ਮੁਤਾਬਿਕ ਦਸੰਬਰ 1900 ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਪੂਰੇ ਪੰਜ ਦਿਨ ਛਪਿਆ ਸੀ। 1906 ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈ। 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਨੰਦ ਨੇ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ' ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ: 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ।' ਇਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਮਗਰੀ (ਬੈਂਕ ਜਮਾਂ ਪੂੰਜੀਆਂ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬੌਂਡਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਕੀ) ਗੁਆਚ ਗਈ ਸੀ। 25 ਸਤੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲਾ ਤੋਂ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। 3 ਮਈ 1948 ਤੋਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਅੰਬਾਲਾ ਛਾਉਣੀ ਵਿਖੇ ਛਪਣ ਲੱਗਾ। 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' 21 ਸਾਲ ਅੰਬਾਲਾ ਵਿਖੇ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾ। 25 ਜੂਨ 1969 ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਅੰਬਾਲਾ ਤੋਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਤਬਦੀਲ ਹੋਇਆ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਮੰਤਵ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣਾ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਮੰਤਵ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਬੰਧੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਾ ਸੀ। ਮੁੱਢਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਉਦਾਰਵਾਦੀ, ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ, ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮਤਲਬ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕ-ਮਨਾਂ ਦੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਮੰਤਵ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ, ਸੰਸਥਾਗਤ, ਸੂਬਾਈ, ਕੌਮੀ ਜਾਂ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸਨ, ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣਾ ਸੀ। ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਸਕਰਣ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਰਿਪਨ (1880-84) ਸੀ। ਉਹ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੈ। 28 ਜੁਲਾਈ 1998 ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਲਾਂਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਇਆ। -ਟ੍ਰਿ‌‌ਬਿਊਨ ਵਿਚ ਨਿਰਪੱਖ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤੇ ਔਕੜਾਂ-

ਦਸੰਬਰ 1917 ਵਿਚ ਕਾਲੀ ਨਾਥ ਰੇਅ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਨਾਲ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਦੀ ਸੁਰ ਸਥਾਪਤੀ ਵਿਰੋਧ ਵੱਲ ਵਧੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰ ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਤਤਕਾਲੀਨ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਓਡਵਾਇਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਸੁਧਾਰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਰੜਕਣ ਲੱਗਾ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਲੀ ਆਲਮੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਇਵਜ਼ ਵਿਚ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸਵੰਦ ਮੁਲਕ ਉੱਤੇ ਰੋਲਟ ਬਿਲ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਲਟਕ ਗਈ ਤਾਂ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਨੇ 11 ਮਾਰਚ 1919 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ‘ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸੱਭਿਆ ਸਰਕਾਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਉਂਦੀ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦੋ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨ। ਇਕ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮੁਰਦਿਆਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਅਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਮਨਾਮੀ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਸਾੜਦਿਆਂ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਫਾਹਾ ਆਪਣੇ ਗਲ ਵਿਚ ਪਾ ਲਈਏ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅਖੌਤੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਿਗਲ ਵਜਾ ਦੇਈਏ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਿਊਂਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦੇਈਏ।’ ਅਗਲੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ- ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਡਾ. ਸਤਿਆਪਾਲ ਅਤੇ ਕਿਚਲੂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲ਼ਾ, 10 ਅਪਰੈਲ ਦੇ ਪੁਲੀਸ/ਫ਼ੌਜ ਤਸ਼ੱਦਦ, 13 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਹੱਤਿਆ ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਪੰਜ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਲਾਏ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ - ਬਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਐਨਾ ਛਟਪਟਾਈ ਕਿ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਇਕ ਟਰੱਸਟੀ ਲਾਲਾ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਕਾਲੀ ਨਾਥ ਰੇਅ, ਦੋਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਲਾਲਾ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਨੂੰ ਤਾਂ 18 ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ 19 ਮਈ 1919 ਤੱਕ ਪੁਲੀਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਏ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ 17 ਅਪਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਕਾਲੀ ਨਾਥ ਰੇਅ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਭੜਕਾਉਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਪੀਨਲ ਕੋਡ ਦੀ ਧਾਰਾ 124-ਏ ਅਤੇ ਡਿਫੈਂਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਕਨਸੋਲੀਡੇਸ਼ਨ ਰੂਲਜ਼ ਦੇ ਰੂਲ 25 ਤਹਿਤ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਅਧੀਨ ਗਠਿਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਈ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ 28 ਮਈ 1919 ਨੂੰ ਸੁਣਾਏ ਫ਼ੈਸਲੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰੀ ਕਾਲੀਨਾਥ ਰੇਅ ਨੂੰ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ 6 ਅਪਰੈਲ, 9 ਅਪਰੈਲ ਅਤੇ 10 ਅਪਰੈਲ 1919 ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਕਾਰਨ ਹਿੰਦ ਡੰਡਾਵਲੀ ਦਫ਼ਾ 124-ਏ ਅਧੀਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਭੜਕਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਮੰਨਿਆ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਬਾਮੁਸ਼ੱਕਤ ਨੂੰ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਨੇ ਘਟਾ ਕੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਉਸ ਨੇ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕੇਵਲ ਟਰੱਸਟੀ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਨੂੰ ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਪਿਆ, ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਠਿੱਠ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਾ ਛੱਡੀ ਗਈ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ 21 ਨਵੰਬਰ ਵਾਲੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਐਲਾਨੀ ਸੁਧਾਰ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਐਲਾਨਦਿਆਂ ਕੌਂਸਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਨਾ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ ਤਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਜਦ ਤੱਕ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਅਧੀਨ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਠੰਢਾ ਹੋਇਆ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੋ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਵਿਚ ਜਥੇਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਖਿਲਾਫਤ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਨੂੰ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਭੁਗਤਣ ਵਾਸਤੇ ਕੋਈ ਔਕੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਰੁਚੀ ਰਾਮ ਸਾਹਨੀ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਵਜੋਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਰਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਛੋਟੀ ਵੱਡੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜਦਾ। 21 ਫਰਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ਨਨਕਾਣਾ ਸਹਿਬ ਦਾ ਸਾਕਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵੇਰਵਾ 1 ਮਾਰਚ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ। 22 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਸਰ ਮੈਕਲੇਗਨ ਅਤੇ 3 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ਮੌਲਾਨਾ ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ, ਡਾ. ਕਿਚਲੂ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨਾਲ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। 22 ਅਗਸਤ ਤੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ 1922 ਤੱਕ ਚੱਲੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਸਮੇਂ ਤਾਂ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਨੇ ਉੱਥੇ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਛਾਪਣ ਵਰਗਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲੀਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਦਮਨ ਬਾਰੇ ਪਾਦਰੀ ਸੀ.ਐਫ. ਐਂਡਰਿਊਜ਼, ਪ੍ਰੋ. ਰੁਚੀ ਰਾਮ ਸਾਹਨੀ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਲ ਅਕਾਲੀ ਵਲੰਟੀਅਰ ਸੂਬੇਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਲੰਮੇ ਬਿਆਨ ਵੀ ਬੇਝਿਜਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਦੂਸ਼ਣਬਾਜੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਵੀ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਵਿਚ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਬਣ ਜਾਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਮੱਠੀ ਪਈ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਭਾਗੀਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਨਾ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ 8 ਸਤੰਬਰ 1927 ਨੂੰ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਰੋਸ ਵਜੋਂ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਨੇ 28 ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਲਿਖੀਆਂ ਸੰਪਾਦਕੀਆਂ ਵਿਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਨੂੰ ਸਹੀ ਠਹਿਰਾਇਆ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਆਉਣ ਦੇ ਦਿਨ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਲਈ ਗਏ ਇਸ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਸ੍ਰੀ ਪਿਆਰੇ ਮੋਹਨ ਦੱਤਾਤ੍ਰੇਅ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਖਿੱਚਧੂਹ ਕੀਤੀ। ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਪੁਲੀਸ ਵੱਲੋਂ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕਰਨ, ਇਸ ਵਿਚ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ। 6 ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਲਾਲਾ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਛਾਪੀ ਗਈ। 8 ਅਪਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟ ਕੇ ਬੋਲੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਦੇ 10 ਅਪਰੈਲ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਤਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਛਾਪੀ, ਪਰ ਅਗਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਾਰੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ 'ਮਿਸਾਲੀ ਅੰਦਾਜ਼' ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਲਾ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ 23 ਅਤੇ 26 ਮਈ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਖ਼ਬਰ ਛਾਪੀ। ਸੈਸ਼ਨ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਅਪੀਲ 13 ਜਨਵਰੀ 1930 ਨੂੰ ਰੱਦ ਹੋਈ ਤਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ 15 ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਉੱਤੇ ਜਨਤਕ ਅਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਜਦ ਸਪੈਸ਼ਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਰੋਜ਼ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਛਾਪਣ ਲੱਗਾ। 13 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ ਨੇ ਅਦਾਲਤੀ ਸੁਣਵਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਅਖ਼ਬਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ, ਪਰ ਪੁਲੀਸ ਨੇ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਕੋਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ''ਮੈਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਾਂਗਾ'', ਅਖਵਾ ਕੇ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ। ਜਦ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਦੀ ਥਾਂ ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਤਾਂ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਵਿਚ ਗਵਾਹੀ ਲਈ ਸੱਦੇ ਗਏ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਸ੍ਰੀ ਜੰਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਕੀਲ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਬੜੀ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਅਤੇ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਭਗੌੜੇ ਮੁਲਜ਼ਮ ਭਗਵਤੀ ਚਰਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਡਿਤ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ 23 ਦਸੰਬਰ 1930 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਛਾਪਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ 'ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ' ਅਤੇ 'ਸਾਮਰਾਜ ਮੁਰਦਾਬਾਦ' ਦੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੱਤ ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਨੇ 9 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 17 ਅਕਤੂਬਰ ਦਰਮਿਆਨ ਛੇ ਲੇਖ ਛਾਪ ਕੇ ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਮੀਆਂ ਜੱਗ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀਆਂ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋਕ ਮੰਗ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ। 25 ਮਾਰਚ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਖ਼ਤ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। 26 ਮਾਰਚ ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ 'ਫਾਂਸੀ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ' ਲੇਖ ਵਿਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਕਟ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਕੀਤੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਗ਼ਲਤੀ ਦੱਸਿਆ। ਅਗਲੇ ਅੰਕਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਹੋਈਆਂ ਸੋਗ ਸਭਾਵਾਂ ਅਤੇ 29 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਕਰਾਚੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੌਰਾਨ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਖਾਏ ਕਾਲੇ ਝੰਡਿਆਂ ਬਾਰੇ ਖ਼ਬਰ ਛਾਪੀ ਗਈ। ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਵਿਚ ਇੰਨੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਅਪਵਾਦ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸੰਸਥਾਪਕ ਵੱਲੋਂ ਉਲੀਕੀ ਲਛਮਣ ਰੇਖਾ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਵੱਲ ਬੇਧਿਆਨੀ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਤੀਹਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਕਿਰਤੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨਾਂ, ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਸੀਆਈਐੱਚ ਅਤੇ ਆਰਆਈਏਐੱਸਸੀ ਦੀਆਂ ਬਗ਼ਾਵਤਾਂ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਕੀਤਾ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪੂਰਬਲੇ ਲਗਭਗ ਡੇਢ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਨੇ ਮੁਕੰਮਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਫ਼ਰਿਕੂ ਸਦਭਾਵਨਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ ਮੁਲਕ ਦੀ ਵੰਡ ਤੈਅ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਲੱਛਣ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣਾ ਯਕੀਨੀ ਮੰਨਦਿਆਂ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਨੇ 9 ਅਗਸਤ 1947 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ, ''ਜੇਕਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਧਰਮ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਧਰਮ-ਤੰਤਰ ਆਧਾਰਿਤ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਇੰਨੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਤ ਲੋਕ ਰਾਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸੌਖ ਨਾਲ ਦਬਾ ਤੇ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਫਲੀਭੂਤ ਹੋਵੇਗੀ।'' ਲੇਖ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਕਿ ''ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮੀ ਰਾਜ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਕਲਣਾ ਪੱਕਾ ਹੈ।'' ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪਾਠਕ 'ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਦੀ ਇਸ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਆਉਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। -ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ-

ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ 15 ਅਗਸਤ 1978 ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤਿ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 'ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ' ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਛਾਪਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨੂਠਾ ਤਜ਼ਰਬਾ ਸੀ। ‘ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਦੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਟਰੱਸਟੀਆਂ ਡਾ. ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ (ਪ੍ਰਧਾਨ), ਸ੍ਰੀ ਡੀ.ਕੇ. ਮਹਾਜਨ, ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਪੀ.ਐਸ. ਗਿਆਨੀ, ਸ੍ਰੀ ਐਚ.ਆਰ. ਭਾਟੀਆ, ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਟੀਆ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਪਾਦਕ ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਬਣੇ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਡਾ. ਸਵਰਾਜ ਬੀਰ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਪਾਠਕਾਂ ਵਿਚ ਇੱਜਤਦਾਰ ਬਣਾ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੱਲ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਧ ਨਜ਼ਰਾਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਕੋ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਅਖਬਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਆਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮਿਹਨਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ ਬਣੀ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਖਬਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਖਬਰਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਇਸ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਅਦਨਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹਾਂ। -ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਕੀਦਾ 8146001100 ਨੋਟ : ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਾਧਨਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਰਾਜੇਸ਼ ਰਾਮਚੰਦਰਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਡਾ. ਸਵਰਾਜ ਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਡਾ. ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਪੂਰ, ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਹੈ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ

8 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਵੀ ਬੇਬਸ ਹੈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਮਾਰਚ 2022 ਤੱਕ 61 ਕਰੋੜ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ : ਪ੍ਰਧਾਨ ਧਾਮੀ

ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਕੀਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪਰੈਲ 2022 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਬੜੇ ਔਖੇ ਹਨ ਪਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਆਪਣਾ ਢਿੱਡ ਫਰੋਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਫ਼ਾਰਗ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਐਡ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਮੀਡੀਆ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਾਰਚ 2022 ਤੱਕ ਦੇ 61 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ ਪਰ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਅਜੇ ਅਸੀਂ ਬੇਬਸ ਹਾਂ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਧੀਨ ਇਕ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ, 38 ਕਾਲਜ ਹਨ ਜਦ ਕਿ 11 ਕਾਲਜ ਐਡਿਡ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਡੀਪੀਆਈ ਤੇ ਅਧੀਨ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 4 ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਟਰੱਸਟ ਅਤੇ 52 ਸਕੂਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧੀਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਐਡਿਡ ਕਈ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਜੋ ਕਾਲਜ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਧੀਨ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਡਰਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਨਾ ਛਾਪਣ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਭੁੱਖੇ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਬੜੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਵੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣ ਦਾ ਡਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਲਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡਾ ਹਾਲ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਐਡਿਡ ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਈ ਐਡਿਡ ਕਾਲਜਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹ ਹਾਲ ਹੈ ਕਿ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਜੋ ਹਿੱਸਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਪਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ, ਸਾਨੂੰ 50-60 ਹਜ਼ਾਰ ਤਨਖ਼ਾਹ ਦੀ ਬਜਾਇ 21600 ਤੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਹਾਲ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਲਜਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਗੋਲਕ ਵਿਚੋਂ ਗਰਾਂਟ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਗਰਾਂਟ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵੱਲ ਲੋਨ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਗਰਾਂਟ ਦੇਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਹੋਰ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਾਡਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਮੀਡੀਆ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦੀ ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਰਾਂ ਸਿਰ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ : ਉਭਾ

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਰਹੇ ਧਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਭਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਗ਼ਰੀਬ ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੜਾਈ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਕਾਲਜ ਤੇ ਸਕੂਲ ਖੋਲੇ ਸਨ। ਆਸ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਸਿਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਪਰ ਕਰੋਨਾ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਨੇ ਸਾਰੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਪਰ ਬਾਕੀ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕੁੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪੜਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੁੰਦੇ : ਕਰਤਾਰਪੁਰ‌

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਐਗਜ਼ੈਕਟਿਵ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ, ਅਸੀਂ ਡਰੈੱਸ ਕੋਡ ਸਲਵਾਰ ਕੁੜਤੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਮੋਬਾਇਲ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜੀਨ ਪਾਕੇ ਤੋਰਦੇ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਉਣ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦਾਖ਼ਲੇ ਘਟ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾ ਤਿਆਗੀਏ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਖ਼ਮਿਆਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿਚ ਕਈ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੋਂ ਤਨਖਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ : ਪੰਜੋਲੀ

‌ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪੰਜੋਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਐਜੁਕੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਕਾਫੀ ਮਾੜੇ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਾਡੀਆਂ ਸਿਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡਾ ਅਸਲ ਮਹੱਤਵ ਇਕ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸਿਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਪਰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੋਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀਆਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪੜਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਚਾਉਣੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਗੋਲਕ ਤੋਂ ਸਦਾ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ : ਬੀਬੀ ਜਗੀਰ ਕੌਰ

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬੀਬੀ ਜਗੀਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲਜਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹਨ। ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਸਕੂਲ ਕਾਲਜ ਖੋਲੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੰਸਥਾ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਖੋਲ੍ਹਦੀ, ਕਾਫ਼ੀ ਪਛੜੇ ਇਲਾਕੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਬਜਟ ਵਿਚੋਂ 25-30 ਕਰੋੜ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਸਾਰੇ ਹੀ ਰੁਪਏ ਗੋਲਕ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਦੇਣੇ ਪੈਣਗੇ ਤਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਣਗੀਆਂ। ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕਣਾ ਹੋਵੇਗਾ : ਪ੍ਰਧਾਨ ਧਾਮੀ

ਇਸ ਬਾਰੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਐਡਵੋਕੇਟ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਜੇਕਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਮਾਰਚ 2022 ਤੱਕ ਦੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਲਈ 61 ਕਰੋੜ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਹੁਣ ਏਨੇ ਰੁਪਏ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇਈਏ, ਅਸੀਂ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਕੀਦਾ 8146001100

ਧਨਾਢ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਚਪੇੜਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਬੇਖ਼ੌਫ ਪੱਤਰਕਾਰ ‘ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ’

ਆਮ ਗ਼ਰੀਬ ਤੇ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਖੜਦਾ ਹੈ ‘ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੰਤੋਖ’

ਕਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੋਟਿਸਾਂ ਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਗੁਨਾਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ ਜੇਕਰ ਕੋਰਟ ਨੋਟਿਸ, ਮਾਣਹਾਨੀ ਦੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੇਸ, ਧਮਕੀਆਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਨਿੱਤ ਹੀ ਵਾਹ ਪੈਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਸ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ? ਉਸ ਦਾ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਗ਼ਲਤ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਾਡਾ ਬੁਰਜ਼ੂਆ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਗੁਨਾਹ ਹੋਵੇ। ਲੱਛੇਦਾਰ ਪਿਆਰੇ ਪਿਆਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨੋਟਿਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਰਦੇ। ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੇਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ? ਪੱਤਰਕਾਰ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸਪਲੀਮੈਂਟ ਲਈ ‌ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਵੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ, ਜੇਕਰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਅਸਲ ਸਿਧਾਂਤ ਸਮਝਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਸਲ ਨਾਮ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਤੇ ਗਿਫ਼ਟ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀਆਂ, ਵੱਡੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ, ਪੁਲੀਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸੌਗਾਤਾਂ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਰਟ ਨੋਟਿਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਰਟ ਕੇਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਚੰਗਾ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੌਖੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਗ਼ਰੀਬ ਪੀੜਤ ਦੇ ਹੱਕ ਦੀ ਕੋਈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਖ਼ਬਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਗ਼ਰੀਬ ਪੀੜਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਇਕ ਅਸੀਸ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ‘ਰੱਬ ਤੈਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਰੱਖੇ’। ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਅਮੀਰਾਂ ਮੰਤਰੀਆਂ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਗ਼ਰੀਬ ਪੀੜਤ ਦੀ ਅਸੀਸ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ.. ਅੱਜ ਆਪਾਂ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ ਜੋ ਕੋਰਟ ਨੋਟਿਸਾਂ, ਅਦਾਲਤੀ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤਗਮੇ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਦਿਹਾਤੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ‘ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ’। -ਮੁੱਢ ਤੇ ਪੜਾਈ-

12-12-1962 ਨੂੰ 12 ਵਜੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ ਵਿਚ ‘ਜੱਟਾਂ’ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਬਾਪੂ ਸੂਬੇਦਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਂ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਬੜੇ ਹੀ ਲਾਡ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਧਾਕੜ ਤੋਂ ਧਾਕੜ ਬੰਦੇ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ੇਖ਼ੂਪੁਰੇ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪਿੰਡ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਛੇਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਦ 1978 ਵਿਚ ਦਸਵੀਂ ਕੀਤੀ। 1978 ਵਿਚ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਆਈ ਟੀ ਆਈ ਡਰਾਫਸਮੈਨ ਦੀ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਖਾੜਕੂ ਸੁਭਾਅ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉੱਥੇ ਪੀਐਸਯੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਆਈ ਆਈ ਟੀ ਨੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਫਿਰ ਉਸੇ ਆਈ ਟੀ ਆਈ ਮੋਟਰ ਮਕੈਨਿਕ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ , 1979-81 ਤੱਕ ਆਈ ਟੀ ਆਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਅਪਰੈਂਟਸ ਕੀਤੀ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਟਰੇਡ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਟਾਪ ਕੀਤਾ। -1980 ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਰਜ ਹੋਇਆ-

1980 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬੱਸਾਂ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ 43 ਫ਼ੀਸਦੀ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੱਡਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਚੱਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਲੋਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਤੇ ਲੜਾਈ ਲੜਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ (ਗਿੱਲ) ਨੇ ਵੱਧ ਚੜ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਬੱਸਾਂ ਦਾ ਚੱਕਾ ਜਾਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੋਸ਼ ਇਹ ਲਾਇਆ ਕਿ ਬੱਸਾਂ ਦੀ ਭੰਨ ਤੋੜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਿੰਡ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ ਵਿਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਘਰੇ ਪੁਲੀਸ ਆਈ ਤਾਂ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਮਨਾਇਆ ਕਹਿੰਦੇ ‘ਸਾਡੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵਿਚ ਪੁਲੀਸ ਘਰੇ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ ਸੰਤੋਖ ਨੇ ਇਹ ਨਵਾਂ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕੇਸ ਜਗਦੇਵ ਸਿੰਘ ਤਲਵੰਡੀ, ਸੀਪੀਐਮ ਦੇ ਕਾ. ਰਸ਼ਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਗਾਬੜੀਆ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੱਕੜ ਆਦਿ 150 ਬੰਦਿਆਂ ਤੇ ਨਾਮ ਸਮੇਤ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਕੇਸ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਮਸਾਂ 18 ਸਾਲ ਦਾ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੀ ਸੀ। ਪੁਲੀਸ ਘਰ ਆਉਣ ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਘਰੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ ਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜਦੋਂ 1985 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਆਈ ਤਾਂ ਇਹ ਕੇਸ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। -ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ-

ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਪੀਐਸਯੂ ਦੇ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਐਸਐਫਆਈ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ। ਅਪਰੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ ਪੰਜਾਬ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੂਬਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵੀ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ 1980 ਵਿਚ ਕੇਸ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੇ ਫੇਰ ਜਲੰਧਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਤੇ ਪਾਰਟੀ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਾਇਲਪੁਰੀ, ਮੰਗਤ ਰਾਮ ਪਾਸਲਾ, ਪੰਡਤ ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਲਾਲ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ਕੱਟਣ ਵਾਲੇ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜਾ ਭੁਗਤਣ ਵਾਲੇ) ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਰਿਹਾ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਤੇ ਇਹ ਕਾਰਵਾਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਬਾ ਚੱਲਿਆ। -ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਮੁੱਢ-

1982 ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਪਾਰਟੀ ਦਫ਼ਤਰ (ਸੀਟੂ) ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਵੀ ਦਫ਼ਤਰ ਸੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਇੱਥੋਂ ‘ਲੋਕ ਲਹਿਰ’ ਅਖਬਾਰ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਿਆਣੇ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਲੇਖਕ ਸੁਹੇਲ ਸਿੰਘ ਸੰਪਾਦਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਸੰਪਾਦਕੀ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅਹਿਮ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਹੀ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਹੀ ਕਾਮੇ ਆਨਰੇਰੀ ਹੀ ਸਨ। ਪਰ ਕੰਮ ਬੜਾ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚੋਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸੁਹੇਲ ਸਿੰਘ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਆਈਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਛਪ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਬੜਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਿਆ। ਸੁਹੇਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ‘ਭਾਰਤ ਕਾ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅੰਦੋਲਨ’ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਸੰਤੋਖ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦਾ ਤੇ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਛਪਦੇ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਪਾਦਕ ਦੇ ਨਾਮ ਖ਼ਤ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿ‌ਬਿਊਨ ਵਿਚ ਛਪ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਹੋਰ ਆਰਟੀਕਲ ਜਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵੀ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਛਪ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਤਨੀ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ (ਗਿੱਲ) ਨਰਸ ਸੀ (ਵਿਆਹ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਦੱਸਾਂਗੇ) ਉਸ ਦੀ ਬਦਲੀ ਕਰਕੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। 1988 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ ਰਹੇ, ਅੱਤਵਾਦ ਜ਼ੋਰ ਤੇ ਸੀ। ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਲੋਕ ਲਹਿਰ, ਅਕਾਲੀ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਆਦਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। 1990 ਵਿਚ ਪੱਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜ ਗਏ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੰਨਾ ਬਦਲੀ ਕਰਵਾ ਲਈ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਲੋਕ ਲਹਿਰ, ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਛਪਦੇ ਰਹੇ, ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪੱਕੇ ਪੈਰੀਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸੁਹੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਭੇਜਣ ਲਈ ਅਥਾਰਿਟੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। 5 ਮਾਰਚ 1993 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਕਰੀਬ 13 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਏ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਾਂਗੇ। 1995 ਵਿਚ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਕ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਇਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਚਿੱਠੀ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਿਖੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼, ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ ਨੇ ਛਾਪੀ ਤੇ ਉਸ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ।

1996 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਫਾਊਂਡਰ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਵਿਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਸੰਪਾਦਕ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਤੇ ਫੇਰ ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸ਼ਮੀਲ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਡਿਊਟੀ ਸੰਭਾਲੀ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿਚ ਨਿਖਾਰ ਸ਼ਮੀਲ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਲਿਆਂਦਾ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਤੇ ਫ਼ਰੰਟ ਪੇਜ ਤੇ ਛਪੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਕਰਵਾਈ।

2004 ਵਿਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿਚ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣੇ ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਮਨਮੁਟਾਵ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ 2010 ਵਿਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਡਾ. ਸਵਰਾਜ ਬੀਰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ 2019 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਫੇਰ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤਾ। -ਵਿਆਹ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ-

ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦਾ ਪਿਆਰ ਹੋ‌ਗਿਆ ਸੀ। ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ (ਗਿੱਲ) ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਬੀਬੀ ਹੈ। ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਕੋਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੋਈ ਕਿ ਸੰਤੋਖ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਓ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ। ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਸੀ, ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਕਾਮਰੇਡ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਸੱਜਣ ਕੋਲ ਜਾਓ, ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਕਾਮ. ਸੱਜਣ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਕੇ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਕੋਲ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੋਟਿਸ ਬੋਰਡ ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਤੇ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਜਿਸ ਤੇ ਇਬਾਰਤ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੇ। ਵਿਆਹ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਤਰੀਕ 4 ਜੂਨ 1986 ਰੱਖੀ ਗਈ। 4 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੇ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੇ ਪਾਸ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ, ਅਗਲੀ ਤਰੀਕ 16 ਜੂਨ ਰੱਖੀ ਗਈ, ਦਿਲ ਦੇ ਅਰਮਾਨ ਧਰੇ ਧਰਾਏ ਰਹਿ ਗਏ। ਪਰ ਇਹ ਅਰਮਾਨ ਕਾ. ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਸੱਜਣ ਨੇ ਫਿੱਕੇ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ‘ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਤਾਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ੀ ਪੱਤਰੀਂ ਹੋਣੀ ਹੈ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਹੋ ਹੀ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੀਆਂ ਬੀਬੀ ਰਾਜ਼ੀ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੇਗਾ ਕਾਜ਼ੀ, ਆਓ ਦਿਓ ਪਾਰਟੀ ਤੇ ਜਾਓ ਸ਼ਿਮਲੇ.. ਵਿਆਹ ਦਾ ਦਿਨ ਫਿੱਕਾ ਨਾ ਪੈਣ ਦਿਓ’ ਉਸੇ ਦਿਨ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸਮਝ ਕੇ ਸੰਤੋਖ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਲਈ ਬੱਸ ਚੜ ਗਏ। ਪਰ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿਚ ਵੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਹੜਤਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਹਾਣੀ ਤਾਂ ਵੱਡੀ ਹੈ ਪਰ 16 ਜੂਨ 1986 ਨੂੰ ਬਾਕਾਇਦਾ ਸਪੈਸ਼ਲ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਇਹ ‌ਵਿਆਹ ਦਾ ਐਲਾਨ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਤੇ ਮਾਪੇ ਮਨਾਉਣੇ ਸਨ, ਕਈ ਸੰਕਟਾਂ, ਅੜਚਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਦੇ ਮਾਪੇ ਵੀ ਮੰਨ ਗਏ ਤੇ 9 ਨਵੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਲਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਚਰਨਾ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਤੋਂ ਜਰਨੈਲ ਗਿੱਲ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। -ਜਰਨੈਲ ਗਿੱਲ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਕਹਾਣੀ-

ਜਰਨੈਲ ਗਿੱਲ ਜਦੋਂ ਪ‌ਟਿਆਲਾ ਵਿਚ ਨਰਸਿੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੱਡਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਚੱਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਰਨੈਲ ਨੇ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ। ਮੈਡੀਕਲ ਬੰਦ ਰਿਹਾ, ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਲ ਇਹ ਉਤਾਰਨਾ ਪਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗਵਰਨਰੀ ਰਾਜ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਜਰਨੈਲ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਤਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਸਜਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਟਰੇਨਿੰਗ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਘਾਵਦਾਂ ਵਿਚ ਪੋਸਟਿੰਗ ਹੋਈ। 1987 ਵਿਚ ਸੰਗਰੂਰ ਆ ਗਏ। ਜਰਨੈਲ ਦੇ ਜਿਵੇਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਸੀ, ਇੱਥੇ ਵੀ ਨਰਸਾਂ ਦੀ ਲੀਡਰ ਬਣ ਗਈ। ਇੱਥੇ ਵੀ ਹੜਤਾਲ ਚੱਲੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਕਹਿਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਕੇ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ ਬੁੜੈਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਵੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਜਰਨੈਲ ਗਰਭਵਤੀ ਸੀ, ਪ੍ਰਸੂਤ ਪੀੜਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਲੈ ਗਏ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ 11 ਨਵੰਬਰ 1987 ਨੂੰ 11 ਵਜੇ ਗੋਰਕੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੇ ਸੀਟੂ ਤੇ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਹੋਲਡ ਟਾਈਮ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। -ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਆਏ-

1988 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ ਵਿਚ ਜਰਨੈਲ ਗਿੱਲ ਦੀ ਪੋਸਟਿੰਗ ਰਹੀ। ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼, ਅਕਾਲੀ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਆਦਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਛਪਦੇ ਸੀ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵੀ ਛਪ ਗਈਆਂ, ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਈ ਸਾਰੇ ਕਾਮਰੇਡ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਿਖਣ ਕਰਕੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਆ ਗਏ। ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਤੇ ਹਮਲੇ ਹੋਏ। ਇਕ ਦਿਨ ਕਾਲਜ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੇਟ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਬੀਬੀ ਦਾ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਦਿਨ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ ਐਸਐਸਪੀ ਨੇ ਦਫ਼ਤਰ ਬੁਲਾਇਆ, ਉਹ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬੀਬੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਕਤਲ ਤੁਹਾਡੀ ਪਤਨੀ ਜਰਨੈਲ ਕੌਰ ਦਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਗੋਰਕੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਢਾਈ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ, ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਆਂਢੀ ਬੀਬੀ ਨਾਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਐਸਐਸਪੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਉਹ ਵੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੋਰਕੀ ਦਾ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੇ ਮਿਲੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਕਰਕੇ 19 ਜਨਵਰੀ 1990 ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ ਛੱਡਿਆ ਤੇ ਪੱਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜੇ, ਉੱਥੇ ਵੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਫੱਲੇਵਾਦ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਮੁਖਵਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਖੰਨਾ ਦੀ ਪੋਸਟਿੰਗ ਹੋਈ। -ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੱਤਰਕਾਰੀ-

15 ਮਾਰਚ 1993 ਨੂੰ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ ਪੁੱਜੇ, ਦੋ ਸਾਲ ਚੁੱਪ ਦੇ ਆਗੋਸ਼ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਇਕ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਖੜਨ ਵਾਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬਣਾਇਆ। ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ ‌ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ 6 ਮਹੀਨੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਰਹੇ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਿਧੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕੰਡਿਆਲਾ ਜੰਗਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਜਵੰਦਾ ਜੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ ਤੇ ਰਸਤੇ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲਦੇ ਗਏ। ਭਾਈ ਜਵੰਦਾ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ ਲਹੂ ਲੋਹਾਣ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੁੱਤੀ (ਜੋੜਾ) ਭਾਈ ਜਵੰਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ‘ਭਾਈ ਤੇਰੇ ਪੈਰ ਕੰਡਿਆ ਕਰਕੇ ਲਹੂ ਲੋਹਾਣ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਇਹ ਜੋੜਾ ਪਾ ਲੈ’ ਪਰ ਭਾਈ ਜਵੰਦਾ ਨੇ ਉਹ ਜੋੜਾ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਸਗੋਂ ਸਿਰ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਆ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਉਹ ਜੋੜਾ ਗੁਰੂ ਸਰ ਸੁਧਾਰ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਪਿਆ ਹੈ। ਖ਼ਬਰ ਕੀ ਬਣੀ? ਖ਼ਬਰ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਭਾਵਨਾ ਇਹ ਬਣੀ ਕਿ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁੱਖਾਂ ਵਰ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ, ਤਾਂ ਲੋਕ ਇਸ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਉਸ ਤੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੀ ਦੇਗ ਕਰਾਉਂਦੇ, ਇੱਥੇ ਵਿਤਕਰਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਦਲਿਤ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਜੋੜੇ ਕੋਲ ਦੇਗ ਤਾਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਮ ਜੱਟਾਂ ਤੇ ਉੱਚੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਜੋੜਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਵਿਤਕਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰਲਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਤ 25 ਨਵੰਬਰ 1995 ਨੂੰ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ। ਇਹ ਖ਼ਤ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਖ਼ਤ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ‘ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਹ ਜੋੜਾ ਕਿਸੇ ‘ਚਮਾਰ’ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ‘ਚਮਾਰਾਂ’ ਨੂੰ ਇਸ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ?’ ਇਸ ਖ਼ਤ ਨਾਲ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਭੁਚਾਲ ਆ ਗਿਆ। ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘ਜਥੇਦਾਰ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਤ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ’। -ਕੋਰਟ ਕੇਸ.. ਲੀਗਲ ਨੋਟਿਸ.. ਧਮਕੀਆਂ-

ਖੰਨੇ ਵਿਚ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਧਮਾਕੇਦਾਰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨਾਮ ਬਣ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਸਿਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰ ਦੀਆਂ ਬੇਨਿਯਮੀਆਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਮਾਣਹਾਨੀ ਦਾ ਕੇਸ ਕੀਤਾ ਜੋ 8 ਸਾਲ ਚੱਲਿਆ ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਕੋਰਟ ਨੋਟਿਸਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕੋਰਟ ਨੋਟਿਸ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਡਾਕੀਏ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਸੰਤੋਖ ਉਹ ਕੋਰਟ ਨੋਟਿਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਫਾੜ ਦਿੰਦਾ। -ਬਲਾਤਕਾਰੀ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ?-

ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪੁਲੀਸ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੋਟ ਹੀ ਲਾਉਣੇ ਹਨ, ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਪੁਲੀਸ ਦੀਆਂ ਬੇਨਿਯਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਲਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਤੇ ਚਰਚਿਤ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ। ਪੁਲੀਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲੱਗਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੋਂ ਪੁਲੀਸ ਬੜਾ ਤੰਗ ਹੋਈ, ਤੇ ਇਕ ਔਰਤ ਕਿਤੋਂ ਅੰਬਰਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਣੇ ਸਨ ਉਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਦੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਉਸ ਅਦਿੱਖ ਔਰਤ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦਾ ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਚਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਲਾਇਆ। ਤੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਹੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸਐਸਪੀ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਪਰਚਾ ਰੱਦ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਪਰਚਾ 2012 ਵਿਚ ਖ਼ਾਰਜ ਹੋਇਆ। -ਡਾਕੂ ਬਣਿਆ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ?-

ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਟੂਲ ਲੈ ਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਜਾ ਰਹੇ ਟਰੱਕ ਨੂੰ ਰਾਏਕੋਟ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਮਹਿੰਗੇ ਟੂਲ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਅਮੀਰ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਕੱਢ ਲਏ, ਜਿਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਵਿਚ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੇ ਲਾਈ ਤਾਂ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਐਸਐਚਓ, ਐਡੀਸ਼ਨਲ ਐਸਐਚਓ ਤੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਹੋਈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਥਾਣੇ ਦੀ ਹਵਾਲਾਤ ਵਿਚ ਬੰਦ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣਾ ਪਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਵਿਕਾਊ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਾਲ ਗੰਢ ਤੁਪ ਕਰਕੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਤੇ 2000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਡਾਕਾ ਮਾਰਨ ਦਾ ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ 5 ਬੰਦੇ ਨਾਮ ਸਮੇਤ ਤੇ 11 ਬੰਦੇ ਬੇਨਾਮੇ ਪਾਏ ਗਏ। ਉਲਟਾ ਪਰਚਾ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਵੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਪਰਚਾ ਵੀ ਰੱਦ ਹੋ ਗਿਆ। -ਪੇਪਰ ਲੀਕ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਪੀ-

2003 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਨਰਸਿੰਗ ਦਾ ਪੇਪਰ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਉਹ ਲੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਤੇ ਫ਼ਰੰਟ ਪੇਜ ਤੇ ਲੱਗੀ, ਉਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਪੇਪਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਅੰਕਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਜੋ ਨਰਸਿੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੇਪਰ ਆਇਆ ਉਹ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਵਲੋਂ ਖਬਰ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਰਿਪੋਰਟ ਨਾਲ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਸਜਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ। -ਦੋ ਦਲਿਤ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਕਹਾਣੀ-

ਖਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੱਕ ਭਾਈਕਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਨਾਲ ਭਾਈਕੇ ਦੀਆਂ ਸਮਾਧਾਂ ਹਨ ਉੱਥੇ ਗੋਲਕਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇਕ 7 ਸਾਲ ਦਾ ਇਕ 9 ਸਾਲ ਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਗੋਲਕ ਵਿਚੋਂ 30 ਰੁਪਏ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਖ਼ਰਚ ਦਿੱਤੇ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਜੱਟ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਲਟਾ ਲਟਕਾਇਆ ਦੇ ਜਾਲਮੀਅਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੁਟਿਆ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ‌ਦਿਓ ਉਹ 30 ਰੁਪਏ ਦੀ ਥਾਂ 60 ਰੁਪਏ ਦੇ ਦੇਣਗੀਆਂ। ਪਰ ਚੌਧਰੀਆਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਭਜਾਇਆ ਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟਿਆ। ਉਸ ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਚ ਦੋਸਤ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਲੱਗਾ। ਸੰਤੋਖ ਸਿੱਧਾ ਚੱਕ ਭਾਈਕੇ ਗਿਆ ਤੇ ਸਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਵਿਚ ਫ਼ਰੰਟ ਪੇਜ ਤੇ ਲੱਗੀ । ਜਿਸ ਦਾ ਕਿ ਐਸਸੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਨੋ‌‌ਟਿਸ ਲਿਆ ਤੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸਐਸਪੀ ਦਿਹਾਤੀ ਜਸਕਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਐਸਸੀ ਐਕਟ ਤਹਿਤ ਪਹਿਲਾ ਪਰਚਾ ਸੀ। -ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾਉਣਾ-

ਮਹਿੰਦੀਆਣਾ ਵਿਚ ਮੋਰ ਆਦਿ ਕਈ ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਖਾਣੇ ਲਈ ਪੈਸੇ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਾ ਸਾਬਕਾ ਫੌਜੀ ਪਰਚੀਆਂ ਕੱਟਦਾ ਸੀ। ਕਹਿੰਦਾ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਪਰਚੀ ਕੱਟੋ ਤੇ ਭਾਗ ਖੁੱਲ ਜਾਣਗੇ। ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੇ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਲਾਈ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਖੜੇ ਸਾਬਕਾ ਫ਼ੌਜੀ ਤੇ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕਰਾਇਆ। -ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਸਮਾਰਕ ਤੇ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ-

1997 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ ਤਾਂ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਪਹਿਲੀ ਦਿੱਖ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਸ ਲਈ ਇਕ ਕਰੋੜ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਐਲਾਨ, ਐਲਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਰਾਭਾ ਦੇ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ 101 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੁਖੀ ਰਹਿੰਦੇ ਕਿ ਘਰ ਤਾਂ ਖੋਲ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੇ ਇਕ ਪੈਂਤੜਾ ਖੇਡਿਆ ਤੇ ਮਾਤਾ ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ ਤੋਂ ਐਲਾਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਕੋਠੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਧਰਨਾ ਦੇਵੇਗੀ। ਜਿਸ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਲਗਾਈ, ਕਿ ‘101 ਸਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਜੋ ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ ਬਾਦਲ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਧਰਨੇ ਤੇ ਬੈਠੇਗੀ।’ 2001 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਡੀ ਸੀ ਐੱਸ ਕੇ ਸੰਧੂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਅਧੂਰਾ ਕਾਰਜ ਰਹਿ ਗਿਆ, 2002 ਵਿਚ ਅਮਰਿੰਦਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਆ ਗਈ, ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਸਮਾਰਕ ਨੇੜੇ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਮੁੰਡਵਾ ਲਏ। ਕਾਰਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਗਈ ਹੈ ਮੁੱਕਰਿਆ ਬੰਦਾ ਮਰਿਆਂ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਘਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਮੁੰਡਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਮੰਡਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਤੇ ਪੰਜ ਹੋਰ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਿਰ ਮੁਡਵਾਏ। ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਹੁਣ ਤੱਕ ਗੰਜਾ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਹੋਇਆ ਦੁਬਾਰਾ ਵਾਲ ਰੱਖੇ ਹਨ ਪਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। -ਜਾਤੀਵਾਦ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆ ਕਿਸਾਨ?-

ਰਾਏਕੋਟ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਜੋਹਲਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਜਗੀਰਦਾਰੀ ਤੇ ਜਾਤੀਵਾਦ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਲੀਡਰ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ’ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਕ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਇਕ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਘਰਵਾਲਾ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੁੱਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਘਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਘਰੋਂ ਭੱਜ ਗਏ, ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਤੋਂ ਗ਼ੁੱਸਾ ਖਾ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦੋ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਲਾਈ, ਬਾਈਕਾਟ ਏਨਾ ਘਟੀਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਹ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਜਣਾ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਅਰਥੀ ਨਾਲ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। 16 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਤੇ ਪਾਏ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁਕੰਮਲ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਵਿਚ ਭੇਜੀ ਤੇ ਫ਼ਰੰਟ ਪੇਜ ਤੇ ਲੱਗੀ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਧਰਨੇ ਲਾਏ ਤੇ ਬਹੁਤ ਗ਼ੁੱਸਾ ਦਿਖਾਇਆ। -ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਟੋਲ ਪਲਾਜ਼ਾ ਆਈ ਕਾਰਡ-

3 ਦਸੰਬਰ 2022 ਨੂੰ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿਚ ਫ਼ਰੰਟ ਪੇਜ ਦੇ ਅੱਠ ਕਾਲਮੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ। ਉਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਟੋਲ ਪਲਾਜਿਆਂ ਤੇ ਫ਼ਰੀ ਲੰਘ ਜਾਣ ਲਈ ਆਈ ਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵੀ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਸਮੇਤ ਪਾਏ।

ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਗ਼ੁੱਸੇ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਵਿਰੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅਣਮਿਥੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਧਰਨਾ ਲਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਸਾੜਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਸੁਧਾਰੀ ਸਗੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਆੜੇ ਹੱਥੀਂ ਲੈ ਲਿਆ। ਪਰ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਪੱਤਰਕਾਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।

-ਪਰਿਵਾਰ-

ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਹੀ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਰਨੈਲ ਗਿੱਲ, ਬੇਟਾ ਗੋਰਕੀ ਗਿੱਲ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਹੈ ਤੇ ਭਰਾ ਜਗਦੇਵ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਸੀਨੀਅਰ ਸਹਾਇਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਲੈ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪਿਤਾ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦੀ ਦਸ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਗਏ ਹਨ।

ਸੋ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਇਕ ਨਿਧੜਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ‘ਹਨੇਰਾ’ ਸੰਕਟ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਪਰ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਮੈਂ ਸੰਤੋਖ ਗਿੱਲ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਲੂਟ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਰੱਬ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ.. ਆਮੀਨ

ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਕੀਦਾ 8146001100